Αστυνομικό μυθιστόρημα V: Η Ελβετική εκδοχή

ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΕΛΙΓΜΟΙ ΚΑΙ ΘΕΑΤΡΙΚΕΣ ΑΝΑΤΡΟΠΕΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΡ. ΝΤΙΡΕΝΜΑΤ

Ο Ντίρενματ (1921-1991), γνωστός γερμανόφωνος Ελβετός θεατρικός συγγραφέας, υπήρξε με το συμπατριώτη του Μαξ Φρις από τους βασικούς ανανεωτές του γερμανικού θεάτρου, αμέσως μετά τον πόλεμο.
Ο Ντίρενματ, εκτός από το πλούσιο και αναγνωρισμένο θεατρικό του έργο, έγραψε και τέσσερα αστυνομικά μυθιστορήματα. «Ο δικαστής και ο δήμιος»-1952(ΜΕΤΑΜΕΣΟΝΥΧΤΙΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ), «Η υποψία»-1953, «Η δικαιοσύνη»-1955 και το 1958 την «Υπόσχεση» με υπότιτλο «Ρέκβιεμ για ένα αστυνομικό μυθιστόρημα» (και τα τρία από τις εκδόσεις ΡΟΕΣ).

«Μπορώ να σας διηγηθώ την ιστορία γένεσης των αστυνομικών μυθιστορημάτων μου (έλεγε ο Ντίρενματ σε συνέντευξή του το 1977). Είχα πάει, νεαρός συγγραφέας, στη Βασιλεία (η γυναίκα μου έπαιζε εκεί θέατρο). Μετά ήρθε το άνοιγμα του επαγγελματικού μου δρόμου... Θυμάμαι ακόμη πως περπατούσα σαν πλούσιος -τουλάχιστον έτσι ένιωθα- ανάμεσα στις κρεβατίνες της Βέρνης, 750 φράγκα το μήνα! Ύστερα όμως ακολούθησε η μεγάλη καταστροφή με το «Μισισιπή», που απορρίφθηκε από τον εκδοτικό οίκο... Ξαφνικά δεν είχα τίποτα.
Τότε έπρεπε να γράψω, δεν είχα άλλη επιλογή. Έγραψα, λοιπόν, κατά παραγγελία τα αστυνομικά μυθιστορήματα «Ο δικαστής και ο δήμιος» και «Η υποψία»... Και σαν να μην έφθανε αυτό, κατά τη διάρκεια αυτής της εργασίας ήμουν κι άρρωστος, στο νοσοκομείο».

Το όλο όμως εγχείρημα της ενασχόλησης του Ντίρενματ με το είδος δεν παγιδεύεται στην κατά παραγγελία συγγραφή για βιοπορισμό και με έντεχνο τρόπο προβάλλει την προβληματική του θεατρικού συγγραφέα στο αστυνομικό μυθιστόρημα, σχολιάζοντας μάλιστα την περιπέτειά του μέσα στο ίδιο το «Δικαστή και το δήμιό του». Ο ήρωάς του, ο επιθεωρητής Μπέρλαχ, υποφέρει από το στομάχι του σε όλη τη διάρκεια του μυθιστορήματος.
«Σχετικά με αυτό», λέει ο Ντίρενματ, «θα σας διηγηθώ μια πολύ ωραία ιστορία. Παλιά ήμουν μεγάλος καπνιστής και τα πούρα έπαιζαν σπουδαίο ρόλο στα έργα μου. Ξαφνικά έπρεπε να σταματήσω να καπνίζω και με μιας πρόσεξα πως οι ήρωές μου δεν κάπνιζαν πια. Βλέπετε; Επειδή δεν κάνει να καπνίζω πια, οι ήρωές μου προσαρμόστηκαν και δεν το κάνουν πια ούτε αυτοί. Κι όταν δεν θα κάνει πια να πιω ούτε γουλιά, ίσως να γίνουν κι αυτοί μέλη αντιαλκοολικού σωματείου!»

Η αστυνομική πλοκή του Ντίρενματ είναι «κλασική» με αναπάντεχες ανατροπές. Αλλά στη βάση της έχει μια βασική σκηνή, ένα θεατρικό δραματουργικό πυρήνα. Στο «Ο δικαστής και ο δήμιος» είναι η νεανική υπόθεση του Μπέρλαχ με τον Γκάστμαν, όπου ο τελευταίος πραγματοποιεί μπροστά στα μάτια του ένα φόνο, με τον Μπέρλαχ να στέκεται αδύναμος να αποδείξει την ενοχή του. Το σχέδιό του -κάτι σαν στόχος ζωής- είναι να στοιχειοθετήσει την ενοχή του σε έναν άλλο φόνο που δεν πραγματοποίησε ποτέ.
Αφηγηματικός ελιγμός που έχει το προηγούμενό του στον Χάμετ και το διήγημά του «Χρυσό πέταλο» με ήρωα τον Κοντινένταλ Οπ. Όπως συμβαίνει συχνά με τα λογοτεχνικής εμβέλειας αστυνομικά μυθιστορήματα, «Ο δικαστής και ο δήμιος» αντλεί τη γοητεία του από τη σκηνογραφία.

Το μυθιστόρημα είναι του 1952, αλλά αυτό το «ελβετικό» στην ατμόσφαιρά του, στη δίγλωσση χώρα με τα ακαθόριστα εσωτερικά σύνορα, τα καντόνια και τις αυτονομιστικές τάσεις, με τα «οικονομκά» (γενικώς) συμφέροντα να γίνονται υπέρτατος νόμος που κανονίζει το ρυθμό της ζωής, αυτό το «ελβετικό» επανέρχεται ως κάτι το ασαφές στον απόλυτα ακριβή προσδιορισμό του, αλλά εξαιρετικά απτό ως αίσθηση για το σημερινό αναγνώστη της εποχής του «αποχρωματισμού» των ιδεολογικών, πολιτικών ή και εθνικών ακόμα ταυτοτήτων στη Γηραιά Ήπειρο και κάνει τον Ντίρενματ, ειδικά στην αστυνομική εκδοχή του, εξαιρετικά επίκαιρο για μια ακόμα φορά.-